PANGKUR
Lajeng
budhal putra tiga, cinarita lampahanya sampun tebih, nulya manggih negri agung,
lagya amangun aprang, sri narendra kang darbe paraja meh nungkul, dhumateng ing
mengsahira, kelangkung dennya prihatin.
Sang
raja putra titiga, nulya sowan ingkang andarbe negri, den ajak ing arinipun,
arsa wau nulunga, susahira ingkang darbe praja agung, sabab aprang meh kasoran,
karsane sang raja siwi.
Tutulung
dhateng sang nata, nulya sowan ngabyantara nrepati, pinuju sang nata lungguh,
ing singasana rukmi, duk tumingal wonten satriya katelu, sowan aneng
ngabyantara, nulya tinanya kang prapti.
Kagyat
wau sri narendra, lah /13a/ paduka katiga tiyang pundi, lan punapa karsanipun,
de prapta wisma kula, raja putra kang nomer tiga umatur, kawula tiyang lelana,
mila sowan ngarsa aji.
Badhe
tulung ing paduka, karepotanira paduka gusti, dene kalangkung aribut, sang nata
kagyat ngarsa, ing ature wau risang raja sunu, punapa karsa paduka, sagah dadya
sena pati.
Sang
raja puta lon turnya, datan sagah yen
dadya senapati, amung nulung pedhang ulun, dhateng paduka nata, kasiyatnya
anumpurken sakeh mungsuh, punika den tampenana, kangge aprang ing ajurit.
Musthi
sirna mengsah nata, lah kawula angentos wonten ngriki, yen mengsah sampun
alebur, pedhang mugi wangsula, sri narendra sakelangkung sukanipun, anulya tinampan sigra, trus ngedali ing ajurit.
Tumpes
pan mengsah kapedhang, bosah-basih kadya babadan pacing, kocapa pedhang pan
sampun, winangsulaken sigra, mring kang darbe nulya amit sang abagus, dhateng
wau sri narendra, sang nata wus angidini.
Kacarita
sampun tebah, nulya mang/13b/gya nagari langkung asri, ingkang darbe pra jana
gung, lagya amangun aprang, meh kasoran nulya den tulung sang prabu, lawan
pedhang raja putra, cinarita unggul jurit.
Dadya
sang raja pinutra, gennya tulung angsal
tigang nagari, nulya terus gennya laju, ngambah gisik samodra, nedya kondur
dhateng wau prajanipun, rehning payah badanipun, nulya lereh tiga neki.
Neng
sangandhapira wreksa, pinggir gisik wau genira linggih, wau putra nomer 3,
kasilir samirana, saking sayah rep ambruk nulya aturu, kepati denira nendra,
rakanya bingah tan sipi.
Duk
lumampah sampun gagas, karya akal angrebut tirta urip, dhateng wau arinipun,
samangke rayi nendra, langkung suka ing manah badhe anipu, toya gesang
dipuncandhak, dhateng wau kakang neki.
Sinuntak
aneng bumbungnya, toya urip sadaya tan na kari, ginanti ing toya laut, botolnya
arinira, sampun lega manahira raja sunu, ingkang manahira dugal, kakalih sami
badhemi.
Kang
tuwa nulya angucap, dhateng ari mangkana denira ngling, luwih begja awak
ingsun, kalawan sira /14a/ dhimas, dene yayi wuragil musthi diukum, dhateng
rama sri narendra sabab dudu banyu urip.
Yen
ngunjuk toya jeng rama, saking yayi wuragil musthi dadi, gerahnya saya
kelangkung, kinira ngracun rama, tan weruha yen dakganti toya laut, becik
bumbung umpetana, kang isi ing banyu urip.
Anipu
saka yayimas, musthi rama yen ngunjuk toya iki, pesthi welas mring wak ingsun,
ginadhang madeg nata, yen wus madeg iya awak ingsun, nagara saparo sewang,
lawan sira ari mami.
Wusnya
ngandika samana, ingkang raka anggugah ingkang rayi, nulya wungu arinipun,
nulya terus bidhalan, tan kacatur ing marga sampun arawuh, ing negri nira ramanya,
sang saja putra puniki.
Kang
raka alon ngandika, mring kang rayi wuragil kinon riyin, ngaturna jajampinipun,
dhumateng sri narendra, ingkang rayi umatur mring kakangipun, suwawi sareng
sampeyan, marek dhateng rama aji.
Kang
raka kekah ngandika, mring kang rayi wuragil kinon riyin, marek dhumateng sang
prabu, ngaturna toya gesang, datan karsa diajak lan rayinipun, nulya lumampah
pribadya, lawan bekta kang jaja/14b/mpi.
Kang
ginanti ingkang raka, toya gesang sinalin samdri, datan priksa arinipun, yen
toya dipun-gantya, cinarita sampun dumugi pura gung, nyembah rama sri narendra,
ngaturken jampinireki.
Kang
rama gupuh anyandhak, marang botol kang saka putra wragil, sareng glegeg
dipununjuk, asin ing raosira, dipunutahaken wae toyanipun, sang nata saya
gerah, kalangkung duka tan sipi.
Dhateng
putra nomer tiga, saknalika tan darbe tresna siwi, sang nata nulya dhadhawuh,
kinen nangkep dyan putra, dipunsiksa sabab ngracun ramanipun, kocapa wau
kakangnya, kakalih sampun miyarsi.
Yen
arinira dinuka, mring kang rama jalaran saka jampi, kang raka suka angguguk,
yen ari badhe siksa, nulya wau putra kalihnya sang prabu, marek dhumateng kang
rama, ngaturaken tirta urip.
Toya
enggenira dhustha, mring kang rayi wuragil kasbat nginggil, kocapa pan sampun
rawuh, sigra putra kalihnya, angaturken toya gesang ing sang prabu, kang rama
gupuh anyandhak, dhateng wau jampi neki.
Bumbung
wadhahira tamba, nulya glegeg kaunjuk ra/15a/ma neki, dadak sakala sang prabu,
gerahnya sampun sirna, langkung kiyat tinimbang kala rumuwun, soca lamur dadya
awas, untu ompong dadya ramping.
Otot
kendho kenceng dadya, wulu-wulu ting jrengat ngadek sami, dadya enem ilang
sepuh, rikma cemeng tan pethak, manah susah ical musna suka kalbu, sang nata
suka ing driya, welas dhateng putra kalih.
Ngandika
sri nara nata, mring kang putra badhe kaganjar nagri, putra kalih suka kalbu,
myarsa dhawuh kang rama, cinarita ingkang nandhang kawlas ayun, putra wragil
badhe nampa, siksa banget sing rama ji.
Putra
wragil sampun krasa, yen ditipu dhumateng kakang neki, waktu sare gisik laut,
ginanti toyanira, mring kang raka ginanti tirta laut, lan wus myarsa kakangira,
badhe ginanjar nagari.
Kocapa
sri nara nata, langkung duka dhumateng putra wragil, nulya dhawuh sang aprabu,
nimbali kyana patya, lan pra sepuh punggawa mantri supenuh, angrembag ukumnya
putra, dene ngracun mring rameki.
Sawenehing
pra punggawa, matur nata prayogine den pejahi, putra paduka puniku, dene
ngracun paduka, kang saweneh prayo/15b/gi putra ginantung, saweneh wales
racuna, ki patih umatur aji.
Dhuh
gusti sang nara nata, nuwun duka kawula tur udani, saking rumaos pukulun, awon
sanget katingal, yen paduka anggantung dhateng kang sunu, utawi amejahana, awon
tiningal wadya ki.
Tur
rumangsa dereng kantenan, dereng temtu angracun putra aji, sae sarehken
rumuwun, winates pitung dina, sri narendra myarsa patih aturipun, sakalangkung
dukanira, nulya ngandika narpati.
Prosa Serat Banyurip Pupuh Pangkur
Setelah
putra bungsu mendapatkan banyurip untuk kesembuhan sang ayah, kemudian ia dan
kedua kakaknya melanjutkan perjalanannya. Setelah melangkah semakin jauh mereka
bertemu dengan kerajaan besar yang sedang diserang oleh musuhnya. Sang raja
mengalami keterpurukan setelah kalah dari musuhnya, sehingga keadaan
kerajaannya semakin memprihatinkan.
Mereka
berkunjung ke kerajaan tersebut. Mereka ingin membantu raja dari kesusahan dan
mengalahkan musuhnya sebab keadaan kerajaan semakin memprihatinkan. Mereka
ingin sekali menolong sang raja. Kemudian dia menemui sang raja di
singgasananya. Sementara itu sang raja kaget dengan kedatangan tiga putra
tersebut. Lalu raja menanyakan maksud dari kedatangan putra tersebut ke kerajaannya.
Kemudian putra bungsu mengatakan bahwa dia adalah orang merantau sehingga
berkunjung bertemu dengan kerajaan itu. Si bungsu mengutarakan keinginannya
untuk membantu raja dari kerepotannya itu karena keadaan sudah sangat parah.
Sang raja kaget dengan maksud tersebut bahwa ia sanggup menjadi senapati.
Sang
raja tidak menginginkannya menjadi senapati, beliau hanya akan memberikan
pedang agar dapat membantu mengalahkan musuh. Si bungsupun menyanggupinya dan
ia berjanji akan mengembalikan pedang tersebut setelah perang berakhir. Sang
raja sangat senang dengan kedatangannya.
Setelah
musuh berhasil dikalahkan, pedang tersebut dikembalikan dan ia berpamitan
kepada sang raja untuk melanjutkan perjalanan. Keadaanpun semakin membaik.
Kemudian sang raja menginginkan putra tersebut menjadi putranya dan akan
diberikan 3 negara. Namun si bungsu menolak dan tetap melanjutkan perjalannya
untuk pulang ke kerajaannya dan menemui sang ayah. Saat melewati pinggir
samudra, si merasa lelah dan memutuskan untuk beristirahat sejenak. Karene
terlalu lelah kemudian ia tertidur dengan lelap. Saat si bungsu tidur, kakaknya
sangat senang.
Berawal
dari itu, sang kakak berpikiran untuk merebut banyu urip tersebut dari adik
bungsunya. Sang kakak mempunyai niat licik untuk menipu adiknya dan banyurippun
berhasil direbutnya. Banyurippun dipindahkan ke dalam bumbung sang kakak tanpa
sisa. Tidak hanya dipindahkan, namun banyurip juga diganti dengan air laut. Dia
merasa sangat beruntung dan bangga dengan perbuatannya tersebut, serta berharap
si bungsu akan menerima hukuman sehingga dia akan mendapatkan kerajaan dari
sang ayah.
Setelah
banyurip berhasil disembunyikan oleh si putra sulung, kemudian ia membangunkan
adik bungsunya. Lalu si bungsu bangun dan kembali melanjutkan perjalanan
pulang. Setelah sampai di kerajaan dan bertemu dengan sang ayah, si sulung
menyuruh si bungsu untuk segera menyerahkan air bawaannya kepada sang ayah. Si
bungsu ingin sang kakak menemaninya bertemu ayah mereka. Sang kakak tetap
menginginkan agar si bungsu segera menemui ayahnya dan menyerahkan banyurip,
karena itu merupakan urusan pribadi si bungsu dengan sang ayah.
Tanpa
memeriksa air yang dibawanya. Si bungsu pergi ke singgasana sang ayah untuk
memberikan banyurip sebagai obat bagi ayahnya. Sang ayah mengambil botol yang
dibawa oleh si bungsu dan airnya segera diminum. Namun air tersebut rasanya
asin dan segera dimuntahkan. Karena salah meminum air kemudian sakit yang
diderita sang ayah semakin parah. Sang ayahpun merasa sangat kecewa.
Si
bungsu mendapat hukuman karena dianggap telah meracuni ayahnya. Kedua kakaknya
menyaksikan kejadian tersebut. Saat si bungsu menderita, sang kakak sangat
senang. Kemudian kedua kakaknya memberikan banyurip kepada ayahnya. Air
tersebut segera diminum oleh sang ayah. Seketika itu sang ayah sembuh dari
sakitnya. Badannya kembali menjadi bugar. Sang ayahpun sangat menyayangi kedua
putranya itu. Si bungsu sangat kecewa karena merasa didustai oleh kedua
kakaknya.
Sang
berkata bahwa kedua anaknya akan diberi kerajaan. Kedua anak tersebut sangat
senang mendengar ucapan sang ayah. Sedangkan si bungsu akan menerima hukuman.
Si bungsu sudah merasa jika kedua kakaknya telah menipunya saat ia tertidur di
pinggir samudra. Raja sangat kecewa dengan putra bungsunya. Beliau memanggil
patih dan seluruh punggawa kerajaan untuk mendiskusikan putra yang dianggap
telah meracunnya.
Para
punggawa menyarankan aga si putra bungsu dibunuh dengan hukuman gantung maupun
dengan membalas meracun karena telah meracun sang raja. Kemudian sang patih
menyarankan agar sang raja menunggu sampai tujuh hari. Kejadian itu memang
merupakan sebuah pukulan bagi sang raja, namun akan terlihat sangat tidak baik
jika raja menggantung atau membunuh anaknya sendiri. Sang raja mendengarkan
nasihat patihnya walaupun sebenarnya sangat sedih.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar